BA SAI LẦM CỦA PHIM “CONCLAVE”

Với Ralph Fiennes trong vai chính, “Conclave” (Mật nghị Hồng y), một bộ phim giật gân Mỹ-Anh của Edward Berger, kể về hậu trường cuộc bầu cử giáo hoàng. Theo Pascal Ide, tác giả cuốn “La Rencontre au cinéma” (Emmanuel, 2005), bộ phim, với tính chất hồi hộp hiệu quả, đã bỏ sang một bên chủ đề của nó. Ông cáo buộc nó đã nhầm lẫn nghiêm trọng về thực tế của Giáo hội và sự chia rẽ trong Giáo hội, cũng như về chính bản chất của Mật nghị Hồng y.

Rõ ràng, Conclave có đủ mọi yếu tố để tạo nên một bộ phim giật gân cường độ cao. Nhưng liệu bộ phim của Edward Berger có giữ được lời hứa không? Và vả lại, liệu nó có thể? Phim Habemus Papam (Chúng ta có Giáo hoàng) (2011) nhẹ nhàng của Nanni Moretti tập trung vào nỗi kinh hoàng mà Hồng y Melville cảm thấy khi được bầu làm giáo hoàng và khiến ông phải chạy trốn khỏi văn phòng của mình. Phim The Two Popes (Hai vị Giáo hoàng) của Fernando Meirelles (2019) đề cập đến sự tiết lộ về việc từ chức của Đức Giáo hoàng Bênêđictô XVI cho người mà ngài không biết sẽ kế vị ngài trên ngai tòa Phêrô. Phim Conclave cũng đi sâu vào những bí ẩn của một trong những hiện tượng bí mật nhất, là cuộc bầu cử Giáo hoàng Rôma, và giải quyết những vấn đề mà nó tự đặt ra. Tuy nhiên, lần đầu tiên, nó cố gắng cho thấy quá trình bầu cử từ bên trong.

Sự hồi hộp lớn nhất

Bộ phim được khen ngợi về chất lượng kịch bản với nhiều tình tiết bất ngờ (trước tiên là kịch bản của cuốn tiểu thuyết cùng tên của nhà văn người Anh), các diễn viên (đặc biệt đề cập đến vai chính Ralph Fiennes, đáng chú ý vì sự căng thẳng nội tâm) và dàn dựng (bối cảnh vừa xa hoa vừa ngột ngạt của Thành Vatican và thậm chí hơn thế nữa là Nhà nguyện Sixtine). Một mặt, cái khung của phim là cái khung, lý tưởng, của quy tắc về ba đơn vị, với việc mở rộng đơn vị thời gian lên bảy vòng bầu cử, hoặc một vài ngày. Mặt khác, nội dung của câu chuyện, đơn giản nhưng hiệu quả, lại gây hồi hộp nhất: ai sẽ là giáo hoàng tiếp theo, với những vấn đề to lớn mà sự lựa chọn này bao gồm? Tất cả đều dựa trên bối cảnh của một mô tả như phim tài liệu về các hành vi mang tính nghi thức cao khác nhau xung quanh cái chết của Giáo hoàng.

Ba dục vọng cũ xưa

Nhưng đó là điểm kết thúc của sự độc đáo và thú vị của phim truyện. Bởi vì, xét về mặt hồi hộp, và do đó là ngạc nhiên, chúng ta sẽ có quyền thực hiện việc lặp đi lặp lại mãi nhất ba dục vọng (x. 1 Ga 2, 16). Được thực hiện bởi các ứng cử viên được yêu thích và lần lượt bị vạch trần, đây đều là những cảnh thay đổi bất ngờ dẫn đến việc họ bị mất uy tín: “dục vọng của đôi mắt” hay lòng tham với tội “buôn thần bán thánh” (như phim nói) hay đúng hơn là tội tham nhũng, bởi vì thủ đoạn được vạch trần là hồng y người Canada Tremblay (John Lithgow) đã mua phiếu bầu của các hồng y khác; “dục vọng của xác thịt” hay mê dâm dục, vì người ta phát hiện ra rằng hồng y người Nigeria Joshua Adeyemi (Lucian Msamati) đã duy trì mối quan hệ thân mật ba mươi năm trước với một nữ tu đồng hương, dẫn đến sự ra đời của một cậu con trai được nhận làm con nuôi; “thói kiêu hãnh của cuộc sống”, ở đây dưới hình thức tìm kiếm quyền lực một cách vô độ, vì hồng y người Mỹ Aldo Bellini (Stanley Tucci) nghi ngờ hồng y Thomas Lawrence (Ralph Fiennes) về tham vọng đang gặm nhấm chính mình, theo bài kiểm tra phóng chiếu để lộ ra cái rác và cái xà trong mắt.

Nghi ngờ, tật xấu này hủy hoại đức tin

Người duy nhất không khuất phục trước những cám dỗ tai hại này là nhân vật giàu có nhất, hồng y niên trưởng Lawrence, người được giới thiệu và tượng trưng trong cảnh đầu tiên khi chúng ta theo sau lưng ông khi ông bước nhanh qua đường hầm dưới ngọn đồi Vatican dẫn ông đến Dinh Giáo hoàng. Nhưng con người thanh liêm và lo lắng này sẽ phạm một lỗi không kém phần nghiêm trọng, vì vấn đề của nó là đối thần: tội chống lại đức tin. Việc nghi ngờ đó không phải chống lại Thiên Chúa, nhưng chống lại Giáo hội, không làm cho nó dễ được chấp nhận hơn.

Chúng ta chẳng tuyên xưng: “Tôi tin vào Giáo hội Công giáo thánh thiện” (ở đây không thành vấn đề vì đây không phải là điều khoản thứ tư của Kinh Tin Kính, nhưng là sự phát triển của điều khoản thứ ba: “Tôi tin kính Đức Chúa Thánh Thần”)? Một người, trong nhiều năm, đã tham dự Thánh lễ hàng tuần do Đức Hồng y Ratzinger cử hành đã nói với tôi rằng họ đã bị ấn tượng bởi hai phẩm chất của vị Giáo hoàng tương lai: lòng nhân từ thường xuyên của ngài đối với các nhà thần học thuộc phía đối lập nhất với chính ngài; tình yêu của ngài đối với Giáo hội.

Chúng ta hãy thêm một điều chỉnh rõ ràng hơn, vì người ta thường nghe rằng nghi ngờ không những không trái ngược với đức tin, mà còn là một dấu hiệu đã được xác nhận về đức tin. Hoàn toàn ngược lại: sự nghi ngờ, cộng với nền văn hóa không có xác tín, mà Lawrence ca ngợi trong bài giảng trước Mật nghị Hồng y (1), là một tật xấu hủy hoại đức tin – cũng như sự ngờ vực làm tan vỡ mối dây tình bạn, hôn nhân, v.v. Trái lại, đức tin được thúc đẩy bởi câu hỏi, giống như câu hỏi mà Đức Trinh Nữ Maria đã hỏi thiên thần (x. Lc 1, 34): “Vạn khó khăn không để lại một nghi ngờ nào”, Đức Hồng y Newman khẳng định (được trích lại bởi Sách Giáo lý Hội Thánh Công giáo, số 157).

Chính bản chất của mật nghị

Nhưng liệu một phim giật gân về Mật nghị như vậy có khả năng không – tôi muốn nói là không phản bội, không phải bí mật (tất nhiên đây là hư cấu), nhưng là chính bản chất của mật nghị? (2) Thật vậy, hồng y Bellini tiết lộ chìa khóa để đọc bộ phim khi, đối với hồng y Lawrence, người phản đối: “Đó là một mật nghị, không phải một cuộc chiến”, ông đáp trả với sự tức giận và gay gắt: “Tất nhiên, đó là một cuộc chiến. Và ngài sẽ phải chọn phe của mình.” Và ở đây, một cuộc chiến chính trị, tuy không đẫm máu nhưng cũng không kém phần bạo lực, giữa hai thái cực được xác định rõ ràng, mỗi thái cực được minh họa bởi một bộ ba: một bên là những người theo chủ nghĩa tự do (cố giáo hoàng, các hồng y Bellini và Lawrence), bên kia là những người bảo thủ đến mức chống đối (các hồng y Adeyemi, Tremblay và Tedesco). Từ quan điểm này, Edward Berger tiếp nối bộ phim mới nhất của ông, Nothing New in the West (cũng được chuyển thể từ một cuốn sách, kiệt tác của Erich Maria Remarque và được ca ngợi với bốn giải Oscar, trong đó có giải Phim quốc tế hay nhất năm 2022): cũng giống như người lính trẻ người Đức tìm cách chạy trốn khỏi cuộc chiến mà không bao giờ thành công, thì hồng y Lawrence sẽ chỉ tìm thấy sự thanh thản bằng cách đồng ý với những gì, đối với đạo diễn, cấu thành nên bản chất mang tính luận chiến nội tại (từ danh từ tiếng Hy Lạp polemos, “chiến tranh”) của mật nghị.

Một hành động tôn giáo tuyệt vời

Nhưng nhà làm phim đã sai lầm nghiêm trọng gấp ba lần. Chúng ta hãy chuyển từ phiên bản đơn giản hóa vốn đánh đồng phe bảo thủ sang chứng kỳ thị người đồng tính, chứng sợ Hồi giáo, v.v. và cực tự do sang sự giải phóng tình dục và xã hội. Sau đó, tất nhiên, nếu trong Giáo hội có cái mà người ta muốn gọi là “những nhạy cảm” đối lập, thì những nhạy cảm này không phải là nhị nguyên, như một xã hội học về giáo hội nào đó tin tưởng (được đại diện nhiều hơn ở Pháp hoặc Hoa Kỳ), nhưng là đa dạng (người ta chỉ cần ở lại nơi nhiều quốc gia ngôn ngữ Latinh hơn để nhận ra sự thiếu hiệu quả của các bên đối lập chủ nghĩa truyền thống – chủ nghĩa cấp tiến). Cuối cùng và trên hết, Mật nghị Hồng y là một hành động tôn giáo tuyệt vời, qua đó vị hồng y không tham gia vào một chiến dịch gây ảnh hưởng mà là vào việc cầu nguyện.

Ba dấu hiệu trong số những dấu hiệu khác. Thứ nhất, điều rất có ý nghĩa là bộ phim không cho thấy cảnh rất quan trọng này, đó là thánh lễ khai mạc mật viện diễn ra tại Vương cung thánh đường Thánh Phêrô ở Rôma. Thứ hai, lễ phục màu đỏ của các hồng y không phải là lễ phục căn tính và càng không mang tính phô trương, nhưng là lễ phục phụng vụ. Thứ ba, nếu máy quay dành thời gian để quay phim mỗi cử tri đang lẩm bẩm vài từ bằng tiếng Latinh trước khi bỏ lá phiếu vào thùng phiếu, thì người quay phim không hề mời gọi hiểu rằng đó là một lời cầu nguyện rất long trọng qua đó vị cử tri cam kết phần rỗi linh hồn mình trong sự lựa chọn của họ đối với vị giáo hoàng tương lai. Một ý thức như vậy có thúc đẩy công dân hay chính trị gia không? Cho phép tôi chuyển lời thú nhận của Đức Hồng y Jean-Marie Lustiger vào tháng 4 năm 2005 khi mật viện họp sau cái chết của Đức Gioan Phaolô II: “Tôi cầu xin Chúa để Ngài tha cho tôi thử thách tham gia cuộc bầu cử giáo hoàng”. Ngài nhận thức sâu sắc rằng Mật nghị Hồng y là một hành động có trách nhiệm rất cao, hoàn toàn không mang tính chính trị.

Do đó, vấn đề của bộ phim không phải nhắc nhớ sự hư hỏng, mà là đang ở lại đó. Bernanos đã từng hiểu rõ điều này đến nỗi, thay vì tập trung vào những điều ô nhục tình dục của các nhân vật “ma quỷ” của mình, một số người trong số họ, chẳng hạn như Tu viện trưởng Cénabre, là những linh mục, đã trình bày chi tiết về sự phỉnh phờ đối thần của họ. Nhưng làm sao cho thấy điều đó trên màn ảnh, trừ khi nó được gọi là Dreyer (La Passion de Jeanne d’Arc), Bresson (Au hasard Balthazar)  hay Bergman (Le septième sceau)?

Thực tế : 

Conclave, phim truyền hình Mỹ-Anh của Edward Berger, 2024. Chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của Robert Harris, 2016. Với Ralph Fiennes, Stanley Tucci, John Lithgow, Lucian Msamati, Sergio Castellitto, Carlos Diehz và Isabella Rossellini. Hiện đang chiếu tại rạp.

—————————-

(1) Đây là bản dịch tiếng Pháp bài giảng của Lawrence, ông không nhìn vào giấy để nói buông trước các hồng y đang phấn khích: “Quà tặng của Thiên Chúa dành cho Giáo hội của Ngài là sự đa dạng. Sau ngần ấy năm phục vụ Giáo hội, tôi đã học biết sợ một tội hơn tất cả những tội khác: sự xác tín. Sự xác tín là kẻ thù lớn nhất của sự hiệp nhất. Sự xác tín là kẻ thù chết người của lòng khoan dung. Ngay cả Chúa Kitô cuối cùng cũng nghi ngờ: “Lạy Chúa con, Lạy Thiên Chúa của con, sao Chúa bỏ con? ” Đức tin của chúng ta vĩnh viễn sống động bởi vì, chính xác là nó đi đôi với sự nghi ngờ, nếu có sự xác tín và không nghi ngờ, thì sẽ không có mầu nhiệm  nào.  Và không có mầu nhiệm, sẽ không có đức tin rằng Chúa sẽ ban cho chúng ta ân sủng của một vị giáo hoàng nghi ngờ. Và cả một vị giáo hoàng phạm tội và có thể cầu xin sự tha thứ“.

(2) Không nói gì về kết cục hư hỏng và được công bố rộng rãi: ngoài việc nhượng bộ cho ý thức hệ về giới tính (làm mờ ranh giới giữa hai giới), nó dường như phớt lờ rằng việc truyền chức linh mục cho một phụ nữ sẽ tức khắc vô hiệu.

———————————–

Tý Linh chuyển ngữ

(nguồn : Pascal Ide, Aleteia)