ĐỨC PHANXICÔ TẠI G7: TRÍ TUỆ NHÂN TẠO KHÔNG ĐƯỢC BUỘC CON NGƯỜI PHỤ THUỘC VÀO MÁY MÓC

Lần đầu tiên, Đức Thánh Cha phát biểu trước các nhà lãnh đạo của bảy quốc gia công nghiệp hóa nhất hành tinh, trình bày suy nghĩ của mình về tác động của trí tuệ nhân tạo (AI) đối với tương lai của nhân loại. Tại Borgo Egnazia ở Puglia phía nam nước Ý, thứ Sáu ngày 14/6/2024, ngài kêu gọi không được buộc con người phụ thuộc vào sự lựa chọn của máy móc bằng cách đảm bảo một không gian kiểm soát đáng kể của con người đối với AI. “Nhân phẩm phụ thuộc vào điều đó.”

Giáo hội Công giáo đang nắm bắt công cụ công nghệ mang tính quyết định của thời đại: trí tuệ nhân tạo tạo sinh. Từ nhiều năm nay, tại diễn đàn của Liên Hợp Quốc ở Genève hoặc tại Casina Pio IV, trụ sở của Hàn lâm viện Khoa học và Khoa học Xã hội của Tòa Thánh, Vatican đã đào sâu cái nhìn của mình về AI, cảnh báo về một số ranh giới đạo đức mờ nhạt, kiên quyết yêu cầu có một “đạo đức thuật toán”, tức là đạo đức trong AI.

Thứ Sáu vừa qua, lần đầu tiên Đức Giáo hoàng phát biểu trước các nguyên thủ quốc gia và chính phủ của G7, tập trung quanh một chiếc bàn hình bầu dục lớn được bao quanh bởi những cây ô liu đặc trưng của miền nam nước Ý. Ngồi giữa Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Chủ tịch Hội đồng Ý Giorgia Meloni, Đức Thánh Cha ngay lập tức nhấn mạnh cả sự nhiệt tình được khơi dậy bởi AI, nhờ vào tiềm năng sáng tạo của con người – được Chúa ban tặng – mà AI cho thấy, cũng như nỗi sợ hãi có thể nhận thấy khi nhìn thấy những mối nguy hiểm gắn liền với việc sử dụng công cụ cực kỳ mạnh mẽ này, vừa “hấp dẫn” vừa “đáng sợ”.

AI không luôn luôn hướng tới điều tốt

Tính hai mặt báo hiệu một “cuộc cách mạng công nghiệp-nhận thức” thực sự đang diễn ra, mà theo Đức Phanxicô, rõ ràng sẽ góp phần tạo ra một hệ thống xã hội mới được đặc trưng bởi những biến đổi lịch sử phức tạp: dân chủ hóa trong việc tiếp cận kiến ​​thức, sự tiến bộ theo cấp số nhân của nghiên cứu khoa học, khả năng giao phó công việc khó khăn cho máy móc; nhưng cũng có sự bất công lớn hơn giữa các nước giàu và các nước đang phát triển, giữa các tầng lớp xã hội thống trị và các tầng lớp xã hội bị áp bức, làm tổn hại đến “nền văn hóa gặp gỡ” vì lợi ích của “nền văn hóa bác bỏ”.

Giống như bất kỳ công cụ nào bắt nguồn từ homo faber, không cần phải nói rằng lợi ích và tác hại của AI sẽ phụ thuộc vào việc sử dụng nó. Tuy nhiên, Đức Phanxicô tuyên bố, việc sử dụng này không phải lúc nào cũng chỉ hướng tới điều tốt. Ngài tin rằng chỉ khi ơn gọi phục vụ nhân loại của họ được đảm bảo, thì các công cụ công nghệ mới bộc lộ “không chỉ sự cao cả và phẩm giá độc nhất của con người, mà còn là mệnh lệnh mà nó nhận được là “canh tác và gìn giữ” (x. Stk 2,15) hành tinh và tất cả cư dân trên đó”.

Làm người có nghĩa là quyết định, chứ không chỉ là lựa chọn

Do đó, theo Đức Thánh Cha, rõ ràng là nói về công nghệ cũng tương đương với việc nói “về ý nghĩa của con người” và “về tình trạng độc nhất của chúng ta giữa tự do và trách nhiệm, nghĩa là nói về đạo đức”. Thật vậy, Đức Phanxicô nhắc lại rằng một công cụ đơn giản vẫn nằm dưới sự kiểm soát của con người sử dụng nó, không giống như AI có thể tự động thích ứng với nhiệm vụ được giao và, nếu được hình thành theo cách này, có thể đưa ra các lựa chọn độc lập với con người nhằm đạt được mục tiêu đã định. Như thế, con người quyết định trong lòng mình, máy móc chỉ lựa chọn trong số nhiều khả năng dựa trên các tiêu chí đã xác định hoặc các suy diễn thống kê.

Do đó, Đức Phanxicô nhấn mạnh đến sự cần thiết phải luôn để sự quyết định cho con người, “ngay cả trong một tình huống đầy kịch tính và cấp bách mà đôi khi nó xuất hiện trong cuộc sống của chúng ta”. “Chúng ta sẽ đẩy nhân loại vào một tương lai vô vọng nếu chúng ta tước đi khỏi họ khả năng tự quyết định về bản thân và cuộc sống của họ, buộc họ phụ thuộc vào sự lựa chọn của máy móc,” Đức Thánh Cha  nhắc nhớ và đồng thời kêu gọi “đảm bảo và bảo vệ một không gian kiểm soát đáng kể của con người đối với quá trình lựa chọn các chương trình trí tuệ nhân tạo“, bởi vì “nhân phẩm” phụ thuộc vào điều đó.

Đức Phanxicô đã trích dẫn một trường hợp cụ thể về các cuộc xung đột vũ trang mà việc suy nghĩ lại về việc phát triển và sử dụng các thiết bị như “vũ khí tự động sát thương” để cấm sử dụng chúng đã trở nên cấp thiết, bắt đầu bằng một cam kết năng động và cụ thể nhằm đưa vào sự kiểm soát ngày càng quan trọng của con người. “Không bao giờ một cỗ máy nào được chọn lấy đi mạng sống của một con người.”

Một cám dỗ khác được kích hoạt bởi sự phức tạp của AI và được Đức Thánh Cha xác định, đó là việc rút ra những suy diễn chung, thậm chí mang tính nhân học, từ các giải pháp cụ thể mà nó đưa ra; khi các thẩm phán sử dụng công cụ này để dự đoán xác suất tái phạm, điều này sẽ để cho máy móc đưa ra lời nói cuối cùng về số phận của một người và đưa đến sự thiên vị vốn có trong các loại dữ liệu được trí tuệ nhân tạo sử dụng. Tuy nhiên, ngài nhắc lại rằng con người không ngừng phát triển và thể hiện mình có khả năng khiến mọi người ngạc nhiên thông qua hành động của mình, điều mà máy móc không thể tính đến.

Không có sự đổi mới nào là trung lập

“Việc quên rằng trí tuệ nhân tạo không phải là một con người khác và nó không thể đề xuất những nguyên tắc chung, thường là một sai lầm nghiêm trọng xuất phát hoặc từ nhu cầu sâu xa của con người là tìm kiếm một hình thức đồng hành ổn định, hoặc từ một giả định vô thức về phía nó, cụ thể là, các quan sát thu được bằng cơ chế tính toán được phú cho những phẩm chất chắc chắn không thể chối cãi và tính phổ quát không thể bác bỏ,” Đức Phanxicô nói thêm, khi xem xét phương pháp thuật toán không có bất kỳ tính khách quan hoặc trung lập nào. “Vì nó dựa trên đại số học, nên nó chỉ có thể kiểm tra các thực tế được biểu thị bằng các con số.”

Do đó, Đức Phanxicô lưu ý rằng bằng cách sắp xếp lại nội dung hiện có giúp củng cố nội dung đó, thường không kiểm tra xem nội dung đó có lỗi hay ý tưởng định sẵn hay không, AI tạo sinh chỉ “có tính gia cố”, và có nguy cơ hợp pháp hóa tin tức sai lệch và gia cố sức nặng của một nền văn hóa thống trị, chứ không phải đề cập đến việc “phá hoại ngầm quá trình giáo dục”, lẩn tránh tránh bất kỳ suy nghĩ xác thực nào.

Vì một chính sách lành mạnh hướng đến công ích

Rủi ro là thay thế mô hình công nghệ được thể hiện bằng trí tuệ nhân tạo bằng “mô hình kỹ trị” nguy hiểm hơn, khi chúng ta phải biến trí tuệ nhân tạo thành một bức tường thành chống lại sự mở rộng của mô hình này.

Vào thời điểm mà khái niệm phẩm giá con người đang bị suy giảm và ý nghĩa của con người đang có xu hướng bị lu mờ, Đức Thánh Cha lấy làm tiếc rằng ngay cả phạm trù cơ bản của phương Tây là “nhân vị” dường như đang mất đi giá trị. Ngài kêu gọi đặt phẩm giá con người “vào trung tâm của một đề xuất đạo đức chung” thông qua một “chính sách lành mạnh”. Đây là ý nghĩa của việc ký kết Lời kêu gọi của Rôma về một AI đạo đức vào năm 2020 và sự ủng hộ của Rôma đối với hình thức kiểm duyệt đạo đức đối với các thuật toán và chương trình trí tuệ nhân tạo được gọi là “đạo đức thuật toán”. Do đó, Đức Thánh Cha kết luận, tùy thuộc vào mỗi người trong việc tận dụng tốt nó và tùy vào chính trị trong việc tạo ra điều kiện để việc sử dụng này có thể thực hiện được và mang lại hiệu quả.

Tý Linh

(theo Delphine Allaire – Vatican News)