CÁI BẪY CỦA KITÔ GIÁO VĂN HÓA

Jean Duchesne phân tích, đức tin, ngoài việc phải đối mặt với sự thù địch và thờ ơ, hiện đang đối diện với sự chấp nhận hời hợt của nó. Nhà viết tiểu luận đặc biệt tập trung vào thực tế này ở Hoa Kỳ.

Tổng thống Mỹ và Nga có điểm chung (trong số những điều khác) cái được gọi là “Kitô giáo văn hóa”. Qua đó, chúng ta hiểu ý tưởng rằng truyền thống tôn giáo dựa trên Kinh Thánh và Tin Mừng cung cấp những “giá trị” mà từ đó một quốc gia vĩ đại có thể rút ra để nuôi dưỡng sức sống của mình, mà không cần phải chấp nhận mọi thứ. Thái độ này, cũng có thể được nhận thấy nơi chúng ta trong quá trình trùng tu Nhà thờ Đức Bà Paris, dường như thích hợp hơn với thái độ thù địch của một Nhà nước áp đặt một niềm tin khác hoặc không dung thứ niềm tin nào. Tuy nhiên, lòng nhân từ xa cách và có khả năng thu nhận này đặt ra một thách thức đối với đức tin, giảm thiểu đức tin thành một thứ luân lý có thể được tô điểm bằng thẩm mỹ.

Từ Giáo hội quốc gia đến thế tục hóa

Ở Nga, Vladimir Putin dường như được hưởng lợi từ sự ủng hộ của Giáo hội quốc gia, vốn luôn yêu nước, và ông không lơ là trong việc vun đắp sự ủng hộ này. Trên thực tế, theo ước tính, do thiếu số liệu thống kê chính thức, sau hàng chục năm chủ nghĩa cộng sản, khoảng một phần ba dân số ít nhiều đến nhà thờ một cách không đều đặn và gần một nửa không bao giờ đi nhà thờ. Trái lại, trong số ít người phản đối chế độ, nhiều người không che giấu đức tin của mình. Đây là trường hợp của Alexei Navalny, người đã tố cáo tham nhũng và chết trong nhà tù chỉ hơn một năm trước.

Tình hình rõ ràng là khác ở Hoa Kỳ. Nhưng tình hình phức tương phản hơn chúng ta thường tưởng tượng. Quả thế, một mặt, lòng đạo nhìn chung đang suy giảm và, do tật sính thăm dò ý kiến, ​​nên các số liệu trở nên đầy dẫy. Bằng cách tính trung bình kết quả của các cuộc khảo sát dễ tiếp cận, chúng ta có thể nhận thấy rằng những người “không có tôn giáo” là 3% vào năm 1900. Năm 1950, con số này là 10%. Năm 2000, tỷ lệ này là 20%. Và ngày nay, con số đó là gần 30%, với 40% là người Tin lành, 19% là người Công giáo, 4% là những Kitô khác và 7% là những người theo các “tín ngưỡng” khác.

Elon Musk đến giải cứu!

Sự xói mòn này đã được cân bằng, từ hơn hai mươi năm qua, bởi một số sự can thiệp công khai của các trí thức và nhân vật, những người khẳng định rằng Kitô giáo giống như nền móng trên đó nền văn minh, sự tiến bộ, tính hiệu quả, phúc lợi dựa vào… Khẳng định rõ ràng nhất đến từ chính Elon Musk nổi tiếng! Trong một cuộc phỏng vấn được phát sóng vào ngày 23 tháng 7 năm 2024 trên Facebook bởi The Daily Wire, một hãng thông tấn bảo thủ chuyên đưa ra tin tức và bình luận, tỷ phú (sinh năm 1971) tuyên bố: “Tôi là một Kitô hữu văn hóa”. Ông nói rõ: “Mặc dù tôi không đặc biệt sùng đạo, nhưng tôi tin rằng những lời dạy của Chúa Giêsu là tốt lành và khôn ngoan […] Việc giơ má bên kia là một sự khôn ngoan tuyệt vời”.

Đồng minh của tổng thống Mỹ hiện tại, người đã tâm sự vào năm 2021 rằng ông không bao giờ cảm thấy cần phải cầu nguyện, đã nói thêm: “Niềm tin Kitô đóng góp vào lợi ích lớn hơn của nhân loại, nếu chúng ta không chỉ xem xét hiện tại mà còn cả tương lai […] Khi một nền văn hóa mất đi tôn giáo của mình, nó trở nên hạn chế sinh suất ; lúc đó nó bắt đầu suy giảm số lượng và có thể biến mất”. Ông đã được phỏng vấn bởi Jordan Peterson (sinh năm 1962), nhà tâm lý học tại Đại học Toronto và nhà trị liệu tâm lý được yêu thích, người không chỉ xuất bản sách, thường xuyên xuất hiện trên truyền hình, điều hành một kênh YouTube mà còn phát nhiều podcast.

Để chống lại Wokisme (chủ thuyết thức tỉnh) và Hồi giáo

Trong cuộc phỏng vấn này với Elon Musk, ông đã mặc một chiếc áo khoác có in hình Đức Trinh Nữ đang giới thiệu Chúa Hài đồng. Tuy nhiên, ông cho rằng mình vẫn còn quá ít niềm tin để làm chứng một cách rõ ràng và chỉ đơn giản cầu xin rằng đức tin tốt cho sự cân bằng tinh thần và kiểm soát căng thẳng, không giống như Wokism, thứ mà ông coi là bệnh lý. Nhưng vợ ông là Tammy (sinh năm 1965), người mà ông đã yêu từ khi họ còn nhỏ và cũng là một “người có ảnh hưởng”, gần đây đã trở lại đạo Công giáo, sau khi được chữa khỏi, chỉ bằng cách lần chuỗi Mân côi, căn bệnh ung thư được chẩn đoán là nguy hiểm đến tính mạng.

Tuy nhiên, sự ủng hộ hiển nhiên nhất đối với “Kitô giáo văn hóa” là của nhà sinh vật học người Anh Richard Dawkins (sinh năm 1941), vị tông đồ đứng đầu và quốc tế của chủ nghĩa duy lý vô thần, tác giả cuốn Pour en finir avec Dieu (Perrin, 2009). Trên đài phát thanh, vào ngày 31 tháng 3 năm 2024, ông rao giảng việc kháng cự lại việc thế tục hóa phương Tây, lập luận rằng tôn giáo lấp đầy khoảng trống (cụ thể là Hồi giáo, kẻ đàn áp phụ nữ và người đồng tính) sẽ tồi tệ hơn nhiều.

Các nhân đức Kitô giáo

Nhiều người trong số những người cổ vũ cho một Kitô giáo không có đức tin và thuần túy hình thức là các nhà sử học người Anh. Có thể kể đến Tom Holland, chuyên gia về Thời Cổ đại (sinh năm 1968, đừng nhầm lẫn với nam diễn viên cùng tên đã nổi bật trong Spiderman). Ông đã viết cuốn Comment les chrétiens ont changé le monde (Saint-Simon, 2019). Ngoài ra còn có Niall Ferguson, người Ê-cốt (sinh năm 1964), được mời đến Harvard (gần Boston) và hiện tại ở Stanford (California). Ông nghiên cứu nền tảng kinh tế và tài chính của các đế chế lớn. Đối với ông, hình ảnh Chúa Kitô là nguồn gốc của những đức tính nâng cao nhân loại lên trên sự sống còn của động vật hoặc (tốt nhất) là bộ lạc.

Ông kết hôn với Ayaan Hirsi Ali, một nhà hoạt động nữ quyền sinh ra ở Somalia theo đạo Hồi vào năm 1969, người đã di cư đến Hà Lan và phải đối mặt với những lời đe dọa tử vong từ những người Hồi giáo. Ông đã dành tặng cuốn Civilisations : Nous et le reste du monde cho bà (Saint-Simon, 2014). Ông gặp bà ở Hoa Kỳ, nơi bà đã tị nạn, và vào năm 2023, họ quyết định cùng nhau gia nhập Anh giáo. Chúng ta cũng có thể kể đến người bạn của họ là Douglas Murray (sinh năm 1979), một người đồng tính luyến ái không hiếu chiến và bảo thủ, người công kích lý thuyết giới tính. Ông ta tự nhận mình là một “người vô thần Kitô giáo”, khẳng định không thể tin được, nhưng xác tín rằng sự tha thứ có tác dụng nhiều hơn là trả thù. Ông cũng nói rằng ông ngưỡng mộ Roger Scruton (1944-2020), triết gia về nghệ thuật và đạo đức, người ủng hộ những người bất đồng chính kiến ​​ở Đông Âu, người đã quay trở lại với đức tin (Anh giáo), về trực giác và sau đó là kinh nghiệm rằng sự sống không phải là một quyền lợi mà là một món quà.

Đạo đức và thẩm mỹ không có đức tin

Nhưng tất cả những nhân vật này, những người có khán giả trên mạng xã hội, đều viện dẫn Thomas Sowell, một người Mỹ da đen (sinh năm 1930), người đã kết thúc tại Stanford sự nghiệp của mình với tư cách là kinh tế gia. Nghèo và theo chủ nghĩa Mác khi còn trẻ, nghĩa vụ quân sự đã thúc đẩy ông bắt đầu việc nghiên cứu vốn đưa ông đến Chicago và trường phái của những “nhà tự do” đoạt giải Nobel Milton Friedman (1912-2006) và George Stigler (1911-1991). Ông bảo vệ chế độ nhân tài và chứng minh rằng “kỹ thuật xã hội” (ingénierie sociale), vốn muốn sửa chữa những bất bình đẳng bằng cách trao đặc quyền cho những người bị áp bức, đã đẩy họ xuống thay vì giúp đỡ họ và vừa kém hiệu quả vừa tốn kém. Xem cuốn Illusions de la justice sociale của ông (Carmin, 2025).

Người ta nghi ngờ liệu những luận điểm uyên bác và đáng kính này có truyền cảm hứng cho Donald Trump và Elon Musk hay không, nhưng chúng có thể giải thích tiếng vang nhận được sau những tuyên bố như sấm của họ. Tuy nhiên, nếu Sowell được hoan nghênh, ngay cả trong số những người Công giáo, vì ông đề cao các nhân đức luân lý, thì trong các tác phẩm của ông không có một chút ám chỉ nào đến bất kỳ tôn giáo nào. Ở đây hóa ra “Kitô giáo văn hóa” là một chỗ dựa (hữu ích nhưng không cần thiết) để bảo tồn và kéo dài thành công lịch sử của phương Tây, đang bị đe dọa bởi Hồi giáo và chủ thuyết thức tỉnh (workisme). Sự gắn bó về mặt thẩm mỹ với những ngôi nhà thờ cũ xưa và với sự thờ phượng “cổ xưa” thường tô điểm cho lời biện hộ về những đòi hỏi đạo đức.

Một sự thay thế cho não trạng tuân thủ (conformisme) thuở xưa?

Chúng ta có thể hài lòng với nó không? Chắc chắn chúng ta đang ở rất xa với tính chất triệt để của việc dấn thân cá nhân, điều dường như đã trở thành chuẩn mực trong Giáo hội ngày nay. Thiên Chúa há chẳng mửa kẻ hâm hẩm ra sao (Kh 3, 16)? Vẫn còn phải tự hỏi liệu tính hời hợt này có thực sự mới hay không: phải chăng nó đã không tồn tại vào thời điểm mà lòng đạo lan rộng hơn vì nó mang tính tuân thủ? Và rồi ai dám phán xét (Mt 7, 1; Rm 2, 1)? “Kitô giáo văn hóa” vô hiệu hóa khá tốt việc chiêu dụ tín đồ. Nhưng nó tước đi lý do để loại trừ đức tin khỏi phạm vi công cộng và từ chối tuyên xưng đức tin mà không bỏ sót điều gì.

Tý Linh chuyển ngữ

(nguồn : Aleteia , ngày 04/03/25)

—————————————–

Ngày 10 tháng 12 năm 2011 tại Paris, ngài tổ chức cuộc hội thảo “Hướng tới một Kitô giáo văn hóa? », hội thảo lần thứ 2 được mở rộng cho công chúng. Đức cha Pascal Wintzer, lúc đó là Giám quản Tông Tòa giáo phận Poitiers, đã giải thích về mục đích và ý nghĩa hội thảo này.

Đức Cha có thể giải thích đề tài này ?

Hội thảo lần thứ hai của Đài quan sát Đức tin & Văn hóa có chủ đề là Kitô giáo văn hóa. Mục tiêu của Đài quan sát Đức tin & Văn hóa là kiểm tra mối quan hệ giữa đức tin và các biểu hiện của văn hóa. Chúng ta thấy rằng có thể đề cập đến Kitô giáo mà không cần đưa nó vào một hành vi đức tin. Ví dụ, hiện nay có những vở kịch có đề cập đến Kitô giáo, bằng cách này hay cách khác. Nhưng các đạo diễn hay nhà viết kịch lại nói rằng, đối với họ, không có bước đi nào của niềm tin. Bằng cách lấy các yếu tố văn hóa từ các hình ảnh, từ các văn bản Tin Mừng, họ đặt câu hỏi những yếu tố này truyền tải điều gì cho họ.

Đức Cha mong đợi điều gì từ cuộc gặp gỡ mới này?

Biên bản của cuộc họp đầu tiên sẽ được Parole et Silence xuất bản vào tháng 12, để làm cho những bài tham luận có chất lượng có thể tiếp cận được với nhiều đối tượng hơn so với 130 người có mặt vào năm 2010. Chúng tôi cũng hy vọng rằng những nội dung của năm 2011 sẽ được xuất bản để mang đến cho nhiều đối tượng khán giả hơn. Vấn đề? Tôi muốn nói rằng, với tư cách là một Giám mục, đừng làm sao để  lời nói của Kitô giáo được nói sau những cánh cửa đóng kín, nơi mà các Kitô hữu nói chuyện với các Kitô hữu. Các lĩnh vực văn hóa cho thấy rõ ràng rằng chiều kích tôn giáo, không hề phai nhạt, vẫn vô cùng hiện diện. Các cuộc tranh luận xung quanh tính thế tục cho thấy rằng các tôn giáo hiện diện trong phạm vi công cộng. Đây không chỉ là những vấn đề riêng tư. Các Kitô hữu  cũng phải xem xét tất cả những vấn đề này và giúp suy nghĩ về chúng.

————————————–

Tý Linh chuyển ngữ

(nguồn: https://eglise.catholique.fr , ngày 6/11/2011)